• gacor777
  • joker123
  • slot gacor
  • slot777
  • slot777
  • स्वशासनातील आणि वनसंवर्धनातील काही मर्यादा
    •  Home
    • राजकीय
    • सामाजिक
    • सांस्कृतिक
    • English
    • ऑडिओ
    • व्हिडिओ
    • संकीर्ण
    • आमच्याविषयी
    लेखमाला लेख

    स्वशासनातील आणि वनसंवर्धनातील काही मर्यादा

    मेळघाट : शोध स्वराज्याचा - भाग 26

    • मिलिंद बोकील
    • 23 Jan 2021
    • 1 comments

    फोटो सौजन्य : amravati.gov.in

    ज्या गावांमध्ये युवकांचे प्रमाण मोठे असते आणि जिथे हे युवक गावाच्या विकासामध्ये रस घेतात तिथेच खऱ्या अर्थाने चांगले काम होते. युवक हे मूलतः आशावादी आणि भविष्याकडे बघणारे असतात. त्यांना परिस्थिती बदलण्यात रुची असते. त्यातून हळूहळू का होईना पण मेळघाटमध्ये शिक्षणाचा प्रसार होतो आहे. 

    स्वशासन आणि वनसंवर्धनाचे हे काम मेळघाटमध्ये सुरू झाले ते सर्व ठिकाणी अगदी उत्तम रितीने चालले असे मात्र नाही. ही सगळी प्रक्रिया या भागासाठी नवीन असल्याने आणि सगळी गावे सारखी नसल्याने काही ठिकाणी अपेक्षित असे काम झाले नाही. 

    भवई हे गाव चिखलदरा तालुक्यात भुलोरी ग्रामपंचायतीमध्ये होते. या गावाशिवाय पंचायतीमध्ये घटांग व लवादा (वन) ही दोन गावेही होती. भवई गावाला 147 हेक्टर जंगलावरचा सामूहिक हक्क मिळाला होता. हे जंगल दोन कंपार्टमेंट मिळून तयार झालेले होते. 

    वन हक्क मिळाल्यानंतर सुरुवातीच्या काही महिन्यांमध्ये गावकऱ्यांनी चांगली प्रक्रिया चालवली होती... मात्र नंतर गावामध्ये दोन तट पडले. एक गट पारंपरिक नेतृत्त्व मानणारा होता तर दुसरा नवीन कार्यकर्त्यांचा होता. जे पारंपरिक पुढारी होते त्यांना नवीन कार्यकर्ते जी प्रक्रिया पुढे आणत होते ती मान्य नव्हती... त्यामुळे गावामध्ये एकमत होईनासे झाले. 

    गावातील बहुसंख्य माणसे ही हंगामी मजुरीवर जात होती. तशी ती जात असल्याने गावातील बैठकांना पुरेशी उपस्थिती मिळत नव्हती. शिवाय जंगलामध्ये वन विभागाने पूर्वापर सागवान लावलेला होता. इथल्या काही वनखंडांमध्ये बांबू मोठ्या प्रमाणावर होता... परंतु ते वनखंड ग्रामसभेला देण्यात आले नव्हते...  त्यामुळे जंगलापासून त्वरित काही फायदा मिळत नव्हता. 

    खरेतर जंगलाची परिस्थिती अशी होती की, चांगली निगराणी ठेवली असती तर वेगवेगळ्या तऱ्हेचे उत्पन्न मिळू शकले असते. या कारणांनी गावामध्ये निरुत्साही वातावरण होते. गावाने आपली एकजूट टिकवली असती तर चांगले काम होऊ शकले असते... पण तसे घडले नाही. 

    डोबनबर्डा गावाचा उल्लेख मासेमारीच्या अधिकारासंदर्भात अगोदर आला आहे. पेसा कायद्यातल्या तरतुदींचा आधार घेऊन खोज संस्थेने या गावाला तिथल्या तलावावरचा हक्क मिळवून दिला. गावानेही या तलावामध्ये मत्स्यबीज सोडून चांगली निगराणी ठेवली. सुरुवातीची तीन वर्षे चांगल्या रितीने हा व्यवसाय चालला. 

    ग्रामसभेच्या फंडामध्ये सुमारे 70 हजार रुपयांचा निधी जमा झाला. आपल्या गावात देवीचे मंदिर बांधावे असा विचार त्यानंतर गावकऱ्यांच्या मनात आला आणि त्यांनी हे पैसे मंदिरासाठी वापरले. याचा जो परिणाम व्हायचा तोच झाला. गावाकडे पुढच्या वर्षी मत्स्यव्यवसाय करण्यासाठी खेळते भांडवल उरले नाही. तसे न उरल्याने मत्स्यबीज सोडण्यात आले नाही आणि माशांचे उत्पादन थांबले. मासेमारी बंद झाली. 

    हा गाव बहुसंख्य गौलान समाजाचा असल्याने त्यांची रुची ही पशुपालनामध्ये होती. तलावाचे पाणी मासेमारी करण्याऐवजी गायीम्हशी धुण्यासाठी वापरणे त्यांना जास्त पसंत पडले. त्यात असलेल्या जलदेवतेला किंवा मत्स्यकन्येला प्रसन्न करण्याऐवजी दगडाची मूर्ती स्थापन करण्यात त्यांनी धन्यता मानली. 

    भांदरी नावाचे जे गाव होते त्यामध्येही सामूहिक वन व्यवस्थापनाचे काम योग्य रितीने सुरू होऊ शकले नाही. या गावासाठी वन व्यवस्थापन आराखडा तयार करण्यात आला होता... परंतु तिथे गावकऱ्यांची साथ मिळाली नाही. काहीकाही गावांमध्ये अशी परिस्थिती असते की, कार्यकर्त्यांनी कितीही प्रयत्न केले तरी गावकरी आवश्यक तो उत्साह दाखवत नाहीत. भांदरीमध्ये तसेच झाले. 

    या संदर्भात खोज संस्थेच्या निरीक्षणाला आलेली एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे ज्या गावांमध्ये युवकांचे प्रमाण मोठे असते आणि जिथे हे युवक गावाच्या विकासामध्ये रस घेतात तिथेच खऱ्या अर्थाने चांगले काम होते. युवक हे मूलतः आशावादी आणि भविष्याकडे बघणारे असतात. त्यांना परिस्थिती बदलण्यात रुची असते. त्यातून हळूहळू का होईना पण मेळघाटमध्ये शिक्षणाचा प्रसार होतो आहे. 

    उच्च शिक्षण घेण्याचे प्रमाण कमी असले तरी अनेक मुले ही आश्रमशाळांमध्ये शिकलेली आहेत. ती साधारण दहावी-बारावी उत्तीर्ण झालेली असतात. अशा युवकांनी पुढाकार घेतला तर काही नव्या प्रकारचे काम होऊ शकते. भांदरी गावामध्ये असेही युवक पुढे आले नाहीत. 

    काही गावांमध्ये सामूहिक वनहक्क अशा रितीने दिले गेले होते की, गावकऱ्यांना त्याचे व्यवस्थापन करणेच अवघड जावे. उदाहरणार्थ, डोबनबर्डा गावाच्या जवळच असलेले सोलामहू. हे गाव चंद्रभागा नदीवरच्या धरणप्रकल्पाने विस्थापित झालेले होते. गावातली जवळजवळ संपूर्ण जमीन या प्रकल्पाखाली गेली होती. गावाचे पुनर्वसन तर समाधानपूर्वक झाले नव्हतेच. 

    या गावाला 50 हेक्टरचा सामूहिक वन हक्क मिळाला... परंतु ते जंगल भलतीकडेच होते... गावापासून लांब! अशा जंगलाचे व्यवस्थापन गावकरी कसे करणार? त्यामुळे या गावातही ही प्रक्रिया मूळ धरू शकली नाही. 

    याशिवाय इतरही अनेक गावे अशी आहेत की, जिथे स्वशासनाची आणि सामूहिक वन व्यवस्थापनाची सुरुवात अद्याप झालेली नाही. सामूहिक वनहक्क मिळवून देण्याची सुरुवात खोज संस्थेने केली... परंतु संस्थेचे कार्य मेळघाटातील प्रत्येक गावात नाही. ज्या गावांत संस्था पोहोचलेली नाही त्या गावांमध्ये या प्रक्रिया सुरू झालेल्या नाहीत. शासनाने सामूहिक वनहक्क दिले आहेत खरे... परंतु जोपर्यंत गावकरी सामूहिक रितीने त्यांचे व्यवस्थापन करत नाहीत तोवर त्यांना या अधिकारांचा पूर्णांशाने वापर करता येणार नाही. त्या दृष्टीने अजून बरेच काम बाकी आहे. 

    - मिलिंद बोकील

    (ललित आणि वैचारिक या दोन्ही प्रकारातले साहित्य लिहिणारे फार कमी लेखक मराठीत आहेत, आणि ज्यांच्या लेखनाला राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय परिप्रेक्ष्य असतो असे लेखक तर त्याहून कमी आहेत. त्या दोन्ही बाबतीत मिलिंद बोकील हे आघाडीवरचे नाव आहे.)


    'मेळघाट : शोध स्वराज्याचा' या लेखमालेतील इतर लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा.

    Tags: मिलिंद बोकील मेळघाट मेळघाट : शोध स्वराज्याचा भाग -26 Series Milind Bokil Melghat Part 26 Load More Tags

    Comments:

    Vinod Phadke

    मला आपले वास्तवदर्शी लेख खूप आवडतात

    Mar 09, 2021

    Add Comment

    संबंधित लेख

    लेख

    पेसा कायद्याविषयी... 

    मिलिंद बोकील 02 Jan 2021
    लेख

    खोटं बोलणं आपल्याला दुबळं करत असतं

    अरुण गांधी 07 Aug 2020
    लेख

    कुठलीही गोष्ट वाया घालवणं ही केवळ वाईट सवय नाही तर विकृतीच आहे

    अरुण गांधी 14 Aug 2020
    लेख

    खोटेपणाबद्दल पश्चात्ताप करत बसण्यापेक्षा सत्याचे परिणाम भोगणं अधिक चांगलं

    अरुण गांधी 08 Aug 2020
    लेख

    आपल्यापेक्षा कमजोर असणाऱ्यांना अपमानित करण्यासाठी ताकद वापरणारे खरे छळवादी !

    अरुण गांधी 21 Aug 2020

    लेखकाचे इतर लेख

    ऑडिओ

    कहाणी मेळघाटची या पुस्तकातील एक प्रकरण : गावा हत्ती आला

    मिलिंद बोकील
    09 Aug 2022
    ऑडिओ

    ऑडिओ- 'कहाणी पाचगावची' पुस्तकाविषयीचे मनोगत

    मिलिंद बोकील
    02 Sep 2021
    लेख

    पुढची पावले

    मिलिंद बोकील
    07 Feb 2021
    लेख

    लोकशाही आणि स्वराज्य

    मिलिंद बोकील
    06 Feb 2021
    लेख

    स्वराज्य आणि विकास

    मिलिंद बोकील
    31 Jan 2021
    लेख

    मेळघाटातील स्वराज्याचा शोध...

    मिलिंद बोकील
    30 Jan 2021
    लेख

    स्त्रियांचा सहभाग आणि लिंगभाव समानता 

    मिलिंद बोकील
    24 Jan 2021
    लेख

    स्वशासनातील आणि वनसंवर्धनातील काही मर्यादा

    मिलिंद बोकील
    23 Jan 2021
    लेख

    शक्ती कार्यकर्त्यांची

    मिलिंद बोकील
    17 Jan 2021
    लेख

    माध्यम ग्रामसभेचे 

    मिलिंद बोकील
    16 Jan 2021
    लेख

    कोरकू समाज आणि संस्कृती

    मिलिंद बोकील
    10 Jan 2021
    लेख

    शक्ती समन्वयाची 

    मिलिंद बोकील
    09 Jan 2021
    लेख

    अधिकार पाण्यावरचा... : उत्तरार्ध

    मिलिंद बोकील
    04 Jan 2021
    लेख

    अधिकार पाण्यावरचा... : पूर्वार्ध

    मिलिंद बोकील
    03 Jan 2021
    लेख

    पेसा कायद्याविषयी... 

    मिलिंद बोकील
    02 Jan 2021
    लेख

    मेळघाटातील तेंदू पाने संकलन

    मिलिंद बोकील
    27 Dec 2020
    लेख

    कुंभी वाघोली - गोष्ट ग्रामवनाची

    मिलिंद बोकील
    26 Dec 2020
    लेख

    हिल्डा आणि राणामालूर येथील विकासाची प्रक्रिया

    मिलिंद बोकील
    20 Dec 2020
    लेख

    राहू गावातील विकासाची प्रक्रिया

    मिलिंद बोकील
    19 Dec 2020
    लेख

    खतिजापूर आणि नया खेडा येथील विकासाची प्रक्रिया

    मिलिंद बोकील
    13 Dec 2020
    लेख

    उपातखेडामधील विकासाची प्रक्रिया

    मिलिंद बोकील
    12 Dec 2020
    लेख

    पायविहीरमधील विकासाची प्रक्रिया : उत्तरार्ध

    मिलिंद बोकील
    06 Dec 2020
    लेख

    पायविहीरमधील विकासाची प्रक्रिया : पूर्वार्ध

    मिलिंद बोकील
    05 Dec 2020
    लेख

    आदिवासींसाठी आशेचा किरण : उत्तरार्ध

    मिलिंद बोकील
    29 Nov 2020
    लेख

    आदिवासींसाठी आशेचा किरण : पूर्वार्ध

    मिलिंद बोकील
    28 Nov 2020
    लेख

    आदिवासी विकास - एक प्रश्नचिन्ह

    मिलिंद बोकील
    22 Nov 2020
    लेख

    आव्हान व्याघ्रप्रकल्पाचे

    मिलिंद बोकील
    21 Nov 2020
    लेख

    मेळघाटमधील अनारोग्य आणि कुपोषण

    मिलिंद बोकील
    15 Nov 2020
    लेख

    कुपोषण : मेळघाटातील कोवळी पानगळ

    मिलिंद बोकील
    15 Nov 2020
    लेख

    वेध समस्यांचा

    मिलिंद बोकील
    08 Nov 2020
    लेख

    खोज - शोध परिवर्तनाचा

    मिलिंद बोकील
    07 Nov 2020
    लेख

    मेळ नसलेला घाट?

    मिलिंद बोकील
    01 Nov 2020
    लेख

    गावा हत्ती आला...

    मिलिंद बोकील
    31 Oct 2020
    लेख

    जय जगत 2020पदयात्रा तात्पुरती स्थगित

    मिलिंद बोकील
    20 May 2020
    लेख

    संपन्न सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारसा लाभलेले शहर...

    मिलिंद बोकील
    19 May 2020
    लेख

    प्राचीन आणि अर्वाचीन जगाचा सांधा जोडणारे येरेवान शहर

    मिलिंद बोकील
    18 May 2020
    लेख

    चाळीस पदयात्रींचे आदरातिथ्य करणारे शेतकरी जोडपे

    मिलिंद बोकील
    17 May 2020
    लेख

    अरारात पर्वताच्या पायथ्याशी...

    मिलिंद बोकील
    16 May 2020
    लेख

    अझरबैजान सीमेलगतचा धोकादायक टप्पा

    मिलिंद बोकील
    15 May 2020
    लेख

    बर्फाळ कॉकेशस पर्वतरांगा आणि आर्मेनियन शाळा

    मिलिंद बोकील
    14 May 2020
    लेख

    जय जगत 2020: न्याय आणि शांततेच्या दिशेने टाकलेले पाऊल

    मिलिंद बोकील
    13 May 2020

    या आठवड्यातील लेख

    परिचय

    मुस्लीम मराठी साहित्याच्या दालनातील नव्या अभिव्यक्तीची कविता

    हरिश नवले
    22 Mar 2023
    ऑडिओ

    रभाजी कडलग

    संतोष पद्माकर पवार
    21 Mar 2023
    ऑडिओ

    'तात्पर्य'मधील पहिली कथा : आदर्श

    अवधूत डोंगरे
    20 Mar 2023
    लेख

    दलवाईंचा वैचारिक वारसा हेच मंडळाचे बलस्थान

    शमसुद्दीन तांबोळी
    19 Mar 2023
    Article

    It’s a Digital Dilemma Too

    Yogesh Borate
    17 Mar 2023
    व्हिडिओ

    'विज्ञानाने मला काय दिले?' या पुस्तकाच्या प्रकाशन समारंभातील भाषण

    विवेक सावंत
    10 Mar 2023
    व्हिडिओ

    डॉ. नरेंद्र दाभोलकर चित्र,शिल्प,कला प्रदर्शनात लक्ष्मीकांत देशमुख यांनी केलेले भाषण 

    लक्ष्मीकांत देशमुख
    09 Mar 2023

    लोकप्रिय लेख इतर सर्व

    व्यक्तिवेध

    गुड बाय सानिया!

    आ. श्री. केतकर
    03 Mar 2023
    व्हिडिओ

    वैज्ञानिक सत्य

    विनोद शिरसाठ
    01 Mar 2023
    व्हिडिओ

    'धर्मरेषा ओलांडताना'च्या निमित्ताने हिनाकौसर खान यांच्याशी संवाद

    हिनाकौसर खान
    27 Feb 2023
    लेख

    भारतातील ट्रॅमचा शतकोत्तर सुवर्ण महोत्सव

    आ. श्री. केतकर
    24 Feb 2023
    लेख

    ‘बीबीसी’ आणि ‘फॉरेन हँड’!

    दिलीप लाठी
    23 Feb 2023

    साधना साप्ताहिकाचा ताजा अंक

    18 मार्च 2023 चा अंक वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा..


    साधना साप्ताहिकाचे वर्गणीदार व्हा

    साधना साप्ताहिकाचे डिटेल्स पाहण्यासाठी क्लिक करा...

    जाहिरात

    'केशवरावांच्या मुलाखती' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'देव तेथेचि जाणावा' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'आम्हा घरी धन' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'असिधारा' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'तीन संपादकांच्या मुलाखती' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'धर्मरेषा ओलांडताना' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी क्लिक करा.

    'सावध ऐका पुढल्या हाका' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    Tags

    • मुलाखत
    • दीर्घलेख
    • रिपोर्ताज
    • इंग्लिश
    • शेती
    • आरोग्य
    • शिक्षण
    • लेख
    • ऑडिओ
    • व्हिडिओ
    • विज्ञान
    • लेखमाला

    साधना साप्ताहिकाचे वर्गणीदार व्हा...

    वरील QR कोड स्कॅन अथवा UPI आयडीचा वापर करून आपण वर्गणीदार होऊ शकता. वार्षिक, द्वैवार्षिक व त्रैवार्षिक वर्गणी अनुक्रमे 1100, 2100, 3000 रुपये आहे. वर्गणीची रक्कम ट्रान्सफर केल्यानंतर आपले नाव, पत्ता, फ़ोन नंबर, इमेल इत्यादी तपशील
    020-24451724,7028257757 या क्रमांकावर फोन, SMS किंवा Whatsapp करून कळवणे आवश्यक आहे.

    weeklysadhana@gmail.com
    • वर्गणी
    • जाहिरात
    • देणगी
    • प्रतिसाद
    • चौकशी
    • पॉलिसी
    • नियम आणि अटी

    © 2019, Evonix Technologies Pvt. Ltd All rights reserved

    कृपया आम्हाला अभिप्राय द्या

    Welcome :

    Search Here....