• gacor777
  • joker123
  • slot gacor
  • slot777
  • slot777
  • इयान जॅक यांना आदरांजली
    •  Home
    • राजकीय
    • सामाजिक
    • सांस्कृतिक
    • English
    • ऑडिओ
    • व्हिडिओ
    • संकीर्ण
    • आमच्याविषयी
    व्यक्तिवेध लेख

    इयान जॅक यांना आदरांजली

    'भारतमित्र' म्हणून परिचित असणारे ब्रिटीश लेखक, संपादक इयान जॅक यांचे 28 ऑक्टोबरला निधन झाले..

    • रामचंद्र गुहा
    • 05 Nov 2022
    • 0 comments

    कल्पितकथा लिहिणाऱ्यांच्या बाबतीत लागू होणारी बाबच पत्रकारांनाही लागू होते. भारताप्रमाणे ब्रिटनमध्येही वृत्तपत्रांमधील बहुतांश स्तंभकार (केवळ पुरुष नव्हे) वयानुसार बढाईखोर व सरधोपट लेखन करू लागतात. इयान जॅक याला अपवाद ठरले. ते सत्तरीत आल्यावरही तिशीत असल्यासारखे ताजं व चित्रमय लिहायचे. त्यांना क्लाइड नदीवरचं पुस्तक पूर्ण करता आलं नाही, पण त्यांचं एकंदर लेखनकार्य इतकं संपन्न व व्यापक आहे की, एखादा तरुण उत्साही संपादक इयान जॅक यांच्या लेखनाचे अनेक खंड सहजपणे प्रकाशित करू शकेल.

    मला आयुष्यात आत्तापर्यंत अनेक लक्षणीय माणसं भेटली आहेत. अभ्यासक, लेखक, कलावंत, क्रीडापटू, वैज्ञानिक, उद्योजक, राजकारणी व कार्यकर्ते म्हणून त्यांनी उल्लेखनीय कामगिरी केलेली आहे. यातील जवळपास निरपवादपणे सर्वांमध्येच स्वाभिमान मोठ्या प्रमाणात होता. ‘अपने को बहुत समझते हैं’ या हिंदीतल्या उक्तीप्रमाणे यातील काही जण तर उघडपणे स्वतःच्या उपलब्धींची बढाई मारणारेही होते; तर काही जण कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे नम्रतेच्या मुखवट्याआडून आत्मस्तुती साधणारे होते. वाट कोणतीही असो, पण त्यांना आपण भेटलो की काही मिनिटांतच ते स्वतःचं महत्त्व स्पष्टपणे जाणवून देत आले आहेत.

    मी शेकडो यशस्वी अथवा प्रसिद्ध माणसांना भेटलो, त्यातील दोन जण मात्र वरील नियमाला स्पष्ट अपवाद आहेत. एक आहेत- क्रिकेटपटू गुंडाप्पा विश्वनाथ. दुसरे आहेत- लेखक इयान जॅक. इयान यांचं गेल्या आठवड्यात निधन झालं. विश्वनाथ यांच्याप्रमाणे इयान यांच्यामध्येसुद्धा असाधारण वैयक्तिक सभ्यतेसह प्रचंड व्यावसायिक श्रेष्ठत्वाचा मिलाफ झाला होता. इयान त्यांच्या पिढीतील सर्वांत थोर स्तंभकार व साहित्यविषयक संपादक होतेच, शिवाय अत्यंत चांगुलपणा व दयाभाव राखणारे माणूससुद्धा होते. त्यांचं लेखन वाचणं हा प्रचंड सुखकारक अनुभव असायचा; त्यांच्याशी ओळख असणं हा आनंदाचा आणि स्वतःचा सन्मान वाटावा असा भाग होता.

    त्यांचं कुटुंब स्कॉटिश होतं, पण त्यांचा पिंड मात्र ब्रिटिश होता. इयान जॅक यांनी दीर्घ काळ भारतात रस वाटत आला होता. ते 1970 च्या दशकात बातमीदार म्हणून पहिल्यांदा भारतात आले, त्या वेळी ते ‘संडे टाइम्स’साठी काम करत होते; त्यानंतर अनेकदा त्यांच्या भारतात फेऱ्या होत राहिल्या. स्त्रीवादी प्रकाशिका उर्वशी बुटालिया व माहितीपट दिग्दर्शिका नसरीन मुन्नी कबीर या त्यांच्या दोन घनिष्ठ भारतीय मैत्रिणी होत्या. इयान यांना बंगाल व बंगाली लोकही खूप आवडायचे. त्यांना भारतीय ट्रेनमधून प्रवास करायला आणि लहान भारतीय शहरांना भेट द्यायला आवडत असलं, तरी ‘कलकत्ता हे बहुधा आणि चमत्कारिकपणे, राहण्याच्या दृष्टीने सर्वांत रोचक भारतीय शहर आहे (फक्त थोडी रोख रक्कम सोबत हवी)’ असं त्यांचं आग्रही मत होतं (माझ्याशी झालेल्या त्यांच्या एका लिखित संवादातील हा उल्लेख आहे).

    मुन्नी कबीर यांनी 1990च्या दशकाअखेरीला माझी इयान जॅक व त्यांच्या पत्नी लिंडी शार्प यांच्याशी ओळख करून दिली. आम्ही त्यानंतर लंडन व बंगळुरू इथे आणि इतरही ठिकाणी भेटलो. आमच्यात बऱ्यापैकी नियमितपणे पत्रव्यवहारसुद्धा होता. ऑक्टोबर 2014 मध्ये गांधींच्या चरित्रासाठी संशोधन करत असताना मी त्यांना लेखी संवादात विचारलं, ‘1921 मध्ये पहिल्यांदा असहकाराचं मोठं आंदोलन झालं तेव्हा तत्कालीन ब्रिटिश वृत्तपत्रांमध्ये गांधींविषयी साशंकतावादी किंवा अपमानास्पद प्रतिक्रियांचा लोट उसळला, पण ‘ग्लास्गो हेराल्ड’मध्ये एक अतिशय विचारी व समतोल मूल्यमापन करणारा लेख आला होता. तर, ते वृत्तपत्र कोणत्या प्रकारचं होतं? उदारमतवादी की डाव्या विचारांचं?’

    या माझ्या संक्षिप्त चौकशीला त्यांनी दीर्घ व चिंतनशील प्रतिसाद दिला. शब्दमर्यादेमुळे तो इथे पूर्णपणे नोंदवता येत नाही, याचं वाईट वाटतं. इयान मला म्हणाले की, ते स्वतः 1965 साली ‘हेराल्ड’मध्ये रुजू झाले, तेव्हा ते ‘एक रूढिवादी विचारांचं व कन्झर्वेटिव्ह पक्षाच्या जवळचं उद्योगस्नेही वृत्तपत्र’ म्हणून ओळखलं जात होतं, लंडनमधील वेगाने लोप पावणाऱ्या औद्योगिक भूतकाळाचा अभिमान तिथे बाळगला जात होता. त्या वेळी या वृत्तपत्रात एक नव्हे तर दोन बातमीदार जहाजउभारणीच्या घडामोडींचं वार्तांकन करत असत.’ त्या वेळी ‘हेराल्डला कामगार संघटना आवडत नसत.. त्यांच्या दोन संपादकीय लेखकांपैकी एक जण कन्झर्वेटिव्ह पक्षाचा संसदेतील उमेदवार होता. त्या वेळी जॉर्ज मॅकडोनाल्ड फ्रेझर सहायक संपादक होते- नंतर लगेचच त्यांना ‘फ्लॅशमॅन’ कादंबरीमालेचे लेखक म्हणून प्रसिद्धी व संपत्ती मिळाली. या कादंबरीमालेमध्ये ब्रिटिश साम्राज्याचा विनोदी (पण अनुदार नसलेला) लेखाजोखा होता.’

    पण, ‘1921मध्ये चित्र काहीसं वेगळं असावं. त्या वेळी सर रॉबर्ट ब्रूस संपादक होते. (लिबरल पक्षाचे पंतप्रधान डेव्हिड) लॉइड जॉर्ज यांच्याशी असलेल्या मैत्रीमुळे त्यांना ‘नाइटहूड’चा किताब प्राप्त झाला होता’, असं इयान यांनी लिहिलं होतं. त्यानंतर या वृत्तपत्राच्या अधिकृत इतिहासाचा दाखला देत इयान यांनी ब्रूस देशांतर्गत घडामोडींचे जाणकार असल्याचं नोंदवलं. ‘परदेशात काय घडत आहे यावर नजर ठेवणं व त्या घडामोडींचं मूल्यमापन करणं’ ही जबाबदारी ब्रूस यांनी वृत्तपत्रातील इतर पत्रकारांवर दिली होती. त्यामुळे ‘अशांपैकी कोणीतरी गांधींविषयी लिहिलं असणार- त्यांना बऱ्याच प्रमाणात स्वातंत्र्यही दिलं गेलं असेल. पण वृत्तपत्राचा एकंदर झोक सहानुभूतीला नसणार,’ असं इयान यांनी लिहिलं होतं.

    या खासगी पत्रामध्ये इयान जॅक यांच्या सार्वजनिक लेखनातील सर्व वैशिष्ट्यं दिसत होती- स्थळकाळाचं सखोल भान, सामाजिक व राजकीय इतिहासाचा मिलाफ साधण्याची क्षमता, तंत्रज्ञानाबद्दलचा मोह, मानवी स्वभावाच्या लकबींविषयी त्यांना वाटणारा रस, ब्रिटनच्या जगाशी असणाऱ्या गुंतागुंतीच्या संबंधांबद्दलचं त्यांचं तीक्ष्ण आकलन, ही त्यांची वैशिष्ट्यं होती.


    हेही वाचा : विवेकानंद आणि टागोर या दोघांशी मैत्र साधणारा स्कॉटिश - रामचंद्र गुहा 


    ‘द गार्डियन’मध्ये जॉन लॉइड या त्यांच्या एका घनिष्ठ समकालीनाने लिहिल्यानुसार, ‘इयान जॅक यांनी पत्रकार म्हणून समकालीन वादसंवादाच्या अवकाशाला आकार दिला. यात ते कायम औदार्याने वागले, “पण असं असेल तर...?” हा प्रश्न ते कायम तयार ठेवत असत, त्यातून अधिक खोलवरच्या दृष्टींचा शोध घेत असत. इतर कोणताही ब्रिटिश पत्रकार त्या पातळीवर कार्यरत नव्हता आणि इयान मृत्यूवेळीसुद्धा सक्रिय होते.’

    यांच्या लेखावर आलेल्या अनेक वाचकप्रतिक्रियांमध्ये नोंदवलं होतं की, हे वाचक ‘गार्डियन’च्या शनिवारच्या अंकात कायम पहिल्यांदा इयान जॅक यांचा लेख वाचायला घेत असत. ‘ते अनेक अर्थांनी गार्डियनचे सर्वोत्तम लेखक होते. पण एका अर्थी गार्डियनने त्यांना लपवून ठेवलं. ऑनलाइन आवृत्तीत त्यांचं लेखन ठळकपणे येत नव्हतं.’ दुसऱ्या एका वाचकाने इयान यांचं वर्णन ‘सन्मान्य, चारित्र्यवान व प्रचंड कसब असणारा’ असं केलं होतं. त्यांचं लेखन ऑक्सब्रिज (ऑक्सफर्ड-केम्ब्रिज) वारशाचा उघडपणे दाखवणारं असायचं. त्यात सुस्पष्ट निरीक्षणं असायची, पण अनकेदा ती स्वतःच्या अनुभवातून आलेली व त्यांचा उल्लेख करणारी असायची,’ ही आणखी एका वाचकाची टिप्पणीसुद्धा माझे मित्र इयान यांना सुखावणारी ठरली असती.

    इयान जॅक हे उत्कृष्ट शैली लाभलेले गद्य लेखक होते, पण स्वतःच्या लेखनाविषयी त्यांना चमत्कारिक न्यूनगंड होता. ‘द गार्डियन’मध्ये हजारभर शब्दांचा लेख लिहिण्यात त्यांना अडचण नव्हती आणि ‘ग्रॅन्टा’ किंवा ‘लंडन रिव्ह्यू ऑफ बुक्स’ या नियतकालिकांमध्ये ते (दहा हजार किंवा अधिक शब्दांचा) दीर्घ लेखसुद्धा सहजपणे लिहीत असत. या लेखनकामातून तीन संकलित पुस्तकं प्रकाशित झाली. यातल्या एका पुस्तकाचं ‘अ कंट्री फॉर्मरली नेम्ड ग्रेट ब्रिटन’ हे उत्कृष्ट नाव भविष्यवेधी ठरलं. दुसऱ्या एका पुस्तकात त्यांचे भारतावरील सर्वोत्तम लेख एकत्र केले होते, त्याचं शीर्षक होतं ‘मोफस्सिल जंक्शन.’ पण अनेक वर्षं त्यांनी एखादा विषय घेऊन त्यावर पूर्ण पुस्तक लिहायचं टाळलं. प्रकाशक त्यांना रेल्वेविषयी एक पुस्तक लिहिण्यासाठी विनवत होते (रेल्वे हेइयान यांचं सुरुवातीचं आणि कायम टिकून राहिलेलं प्रेम होतं); मित्रमंडळींनी त्यांना स्कॉटलंडमधील जडणघडणीच्या वर्षांच्या आठवणी लिहायला सांगितलं. आयुष्याच्या अखेरच्या काळात त्यांनी क्लाइव्ह नदीचा व तिच्या भवतालाचा सामाजिक इतिहास लिहिण्यासाठीचं काम सुरू केलं. या संदर्भातील मसुद्याची दोन प्रकरणं वाचायला मान मिळाला होता. या उत्कृष्ट लेखनात वैयक्तिक स्मृतीचा प्रवाहीपणे ऐतिहासिक व तंत्रज्ञानीय तपशिलाशी संयोग साधला होता. (यातील एक प्रकरण जेम्स वॅट यांचं विलक्षण व्यक्तिचित्र रेखाटणारं होतं).

    या आदरांजलीच्या शेवटच्या भागात मला वार्ताहर इयान जॅक यांच्या लेखनाचे काही नमुने द्यावेसे वाटतात. त्यांची पत्रं त्यांच्या स्तंभांइतकीच माहितीपूर्ण व मार्मिक, पण थोडी अधिक मोकळिकीने लिहिलेली असायची (बहुधा ते आनंदाने हे करत असावेत). त्यांच्यासारखेच स्कॉटिश मूळ असणारे गॉर्डन ब्राउन ब्रिटनचे पंतप्रधान झाले तेव्हा मी इयान यांच्याकडे त्यांच्याबद्दल चौकशी केली. तर, इयान म्हणाले, ‘ते कायम प्रचंड माहिती ग्रहण करत असतात- ते त्यांचं ठळक वैशिष्ट्य आहे. पंतप्रधान म्हणून हे गुण चांगले आहेत की नाही, हा वेगळा प्रश्न; पण किमान भयंकर सारकोझीपेक्षा गॉर्डन बरे.’

    काही वर्षांनी, ‘माओवाद्यांची भुरळ पडलेल्या व गांधींविषयी अतिटीकात्मक भूमिका घेतलेल्या’ एका तरुण भारतीय व्यक्तीला आणि ‘भारतीय जनता पक्ष व राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ यांची आणि हिंदुत्वासह समर्थ राष्ट्राच्या संकल्पनेची भुरळ पडलेल्या, आणि अर्थातच गांधींविषयी तितकीच टीकात्मक भूमिका घेणाऱ्या’ दुसऱ्या एका व्यक्तीला मी भेटणार होतो, तेव्हा मी इयान यांना एक पत्र लिहिलं होतं. ‘अतिरेकवाद व हिंसाचार तरुण पुरुषाला इतका का आकर्षित करतो?’ असा प्रश्न मी त्यांना विचारला.

    इयान यांनी पत्रोत्तरात लिहिलं: ‘प्रश्न चांगला आहे. या आकर्षणाचं कारण टेस्टोस्टेरोन असेल का? की कल्पकतेचा अभाव? किंवा शिकार व अन्नसंकलनाचा अनेक सहस्रकांचा काळ कारणीभूत असेल का? सैन्य व युद्ध यांचे आधीचे मार्ग बहुतांशाने थोपवण्यात आल्याचा आपण आनंद मानायला हवा बहुधा. मग त्यातून नागरी जीवनातील हिंसक वर्तन वाढलं असेल तरीसुद्धा ठीक. ही परिस्थिती अर्थातच आणखी खालवली आहे. कामाच्या ठिकाणी स्त्रियांची भूमिका अधिक विस्तारली आहे आणि खुद्द काम (किमान बहुतांश क्षेत्रांमध्ये तरी) आधीपेक्षा कमी शारीरिक स्वरूपाचं उरलं आहे.’

    नोबेल पुरस्कार मिळालेल्या अनेक लेखकांचं काम नंतर घसरणीला लागल्याचं प्रतिपादन करणारा माझा एक स्तंभलेख मी 2008 साली इयान यांना पाठवला. ‘पण टागोरांनी 1913 नंतर काही चांगलं लिहिलं का? असे प्रश्न विचारणारी भरमसाठ पत्रं तुम्हाला कोलकात्यावरून येतील,’ असं उत्तर त्यांनी दिलं. त्यानंतर स्वतःचं मतही नोंदवलं: ‘लेखकांनी विशिष्ट टप्प्यावर लेखन थांबवणं इष्ट असतं. ही उक्ती खरं ठरवणारा दाखला व्ही. एस. नायपॉल यांचा आहे. (आत्तापर्यंत) फिलीप रॉथ याला अपवाद ठरलेत आणि कदाचित सॉल बेलोही अपवाद असतील. पण लेखकांना, विशेषतः कादंबरीकारांना सांगण्यासारखं काही उरलेलं नाही अशा स्थितीला सामोरं जावं लागतं. पैशासाठी व स्वाभिमानासाठी लेखन करतच राहावं लागणं, हा या क्षेत्राचा एक भयंकर भाग आहे. कदाचित वयामुळे ‘नोबेलोत्तर’ विकृती निर्माण होत असेल. नोबेल पुरस्कार मिळतो तेव्हा सर्वसाधारणतः लेखक प्रगतिपथावर असतात. ओरहान पामुक यांना नोबेल मिळालं तेव्हा ते तरुण होते, त्यामुळे त्यांचा दाखला कसा ठरतोय ते पाहावं लागेल.’

    कल्पितकथा लिहिणाऱ्यांच्या बाबतीत लागू होणारी बाबच पत्रकारांनाही लागू होते. भारताप्रमाणे ब्रिटनमध्येही वृत्तपत्रांमधील बहुतांश स्तंभकार (केवळ पुरुष नव्हे) वयानुसार बढाईखोर व सरधोपट लेखन करू लागतात. इयान जॅक याला अपवाद ठरले. ते सत्तरीत आल्यावरही तिशीत असल्यासारखे ताजं व चित्रमय लिहायचे. त्यांना क्लाइड नदीवरचं पुस्तक पूर्ण करता आलं नाही, पण त्यांचं एकंदर लेखनकार्य इतकं संपन्न व व्यापक आहे की, एखादा तरुण उत्साही संपादक इयान जॅक यांच्या लेखनाचे अनेक खंड सहजपणे प्रकाशित करू शकेल. आणि कदाचित त्यांच्या निवडक पत्रव्यवहाराचंही पुस्तक प्रकाशित करता येईल.

    (अनुवाद - प्रभाकर पानवलकर)

    - रामचंद्र गुहा
    ramachandraguha@yahoo.in

    Tags: Ramchandra Guha Marathi Articles इतिहासकार इतिहास साहित्य भारतमित्र ब्रिटीश स्तंभलेखक रामचंद्र गुहा मराठी Load More Tags

    Add Comment

    संबंधित लेख

    मुलाखत

    संवाद सुरु झाला, आणि अडचणी दूर झाल्या! - डॉ. मंदा आमटे

    डॉ. मंदा आमटे 13 Feb 2020
    लेख

    Savitribai Phule: The First Indian Feminist

    Sankalp Gurjar 02 Jan 2020
    मुलाखत

    संधी चालत आली, आणि मी घेतली! - डॉ. भारती आमटे

    डॉ. भारती आमटे 11 Feb 2020
    लेख

    निळू फुले: अभिजात कलावंत, लोभस व्यक्तिमत्व

    डॉ. श्रीराम लागू 18 Dec 2019
    लेख

    ‘दत्ता गांधी’ : आमच्या आयुष्याला सुवर्णमुद्रा लावणारी चार अक्षरे

    ईशान संगमनेरकर 12 Jun 2022

    लेखकाचे इतर लेख

    अनुवाद

    प्रतिभावंताची प्रशंसा

    रामचंद्र गुहा
    10 Feb 2023
    अनुवाद

    गांधी आजही प्रस्तुत ठरण्यामागची दहा कारणं

    रामचंद्र गुहा
    27 Jan 2023
    लेख

    इयान जॅक यांना आदरांजली

    रामचंद्र गुहा
    05 Nov 2022
    अनुवाद

    राधाकमल मुखर्जी : पर्यावरण क्षेत्रातील अग्रणी

    रामचंद्र गुहा
    23 Oct 2022
    अनुवाद

    मुक्त विचाराचं भय

    रामचंद्र गुहा
    06 Oct 2022
    अनुवाद

    भारताची पंच्याहत्तरी : स्वतंत्र राष्ट्र, पण स्वतंत्र नसलेले लोक

    रामचंद्र गुहा
    24 Aug 2022
    अनुवाद

    एकपक्षीय वर्चस्वाबाबत राजाजी यांनी दिलेला धोक्याचा इशारा

    रामचंद्र गुहा
    26 Apr 2022
    लेख

    1971- आठवणींचा पेटारा

    रामचंद्र गुहा
    31 Aug 2021
    लेख

    युट्युबमुळे मला गवसलेला खजिना... 

    रामचंद्र गुहा
    02 Aug 2021
    अनुवाद

    सत्तेची मुजोरी आणि देशभक्तीचे विनयशील दर्शन

    रामचंद्र गुहा
    03 May 2021
    अनुवाद

    संग्रहालयांच्या आणि पुराभिलेखापालांच्या गौरवार्थ

    रामचंद्र गुहा
    27 Jan 2021
    अनुवाद

    संघ परिवार : एकाधिकारशाहीचा चेहरा असणारी एक सांप्रदायिक संघटना

    रामचंद्र गुहा
    29 Dec 2020
    अनुवाद

    काही आवडते ऑस्ट्रेलिअन क्रिकेटपटू

    रामचंद्र गुहा
    11 Dec 2020
    अनुवाद

    अदानी आफ्टर गांधी

    रामचंद्र गुहा
    28 Nov 2020
    अनुवाद

    ई. एस. रेड्डी : एक महान गांधी-कोश

    रामचंद्र गुहा
    24 Nov 2020
    अनुवाद

    ‘परेडस्’च्या प्रशंसेखातर

    रामचंद्र गुहा
    17 Oct 2020
    अनुवाद

    शास्त्रीजींकडून मोदींना काय शिकता येईल...

    रामचंद्र गुहा
    03 Oct 2020
    अनुवाद

    दुबळे पंतप्रधान अपायकारक,सामर्थ्यशाली पंतप्रधान अधिक अपायकारक!

    रामचंद्र गुहा
    20 Sep 2020
    अनुवाद

    1920 ची इटली आणि 2020 चा भारत यांच्यातील साम्यस्थळे

    रामचंद्र गुहा
    16 Sep 2020
    अनुवाद

    कोरोनाकाळात क्रिकेट पाहताना...

    रामचंद्र गुहा
    30 Aug 2020
    अनुवाद

    कॉंग्रेसमधील घराणेशाही त्या पक्षापेक्षा देशाला अधिक घातक

    रामचंद्र गुहा
    24 Aug 2020
    अनुवाद

    उज्ज्वल भारताच्या ऱ्हासाची कहाणी...

    रामचंद्र गुहा
    17 Aug 2020
    अनुवाद

    काश्मीर - भारताचे लाजीरवाणे सत्य

    रामचंद्र गुहा
    11 Aug 2020
    अनुवाद

    व्यक्तिनिष्ठ पंथांचा संक्षिप्त इतिहास

    रामचंद्र गुहा
    03 Aug 2020
    अनुवाद

    विवेकानंद आणि टागोर या दोघांशी मैत्र साधणारा स्कॉटिश

    रामचंद्र गुहा
    27 Jul 2020
    अनुवाद

    नरेंद्र मोदी हे इंदिरा गांधींपेक्षा अधिक धोकादायक का ठरतील...

    रामचंद्र गुहा
    20 Jul 2020
    अनुवाद

    आपली लोकशाही किती अवनत झाली आहे याचे चिन्ह !

    रामचंद्र गुहा
    12 Jul 2020
    अनुवाद

    1939 मध्ये बालाकोटला भेट देणाऱ्या गांधीवादी

    रामचंद्र गुहा
    04 Jul 2020
    अनुवाद

    भारतातील पत्रकारितेच्या स्वातंत्र्याची आजची संकटमय स्थिती

    रामचंद्र गुहा
    27 Jun 2020
    अनुवाद

    इतिहास मोदींना कठोरपणे पारखून घेईल...!

    रामचंद्र गुहा
    14 Jun 2020
    अनुवाद

    कदाचित आपले शास्त्रीय संगीत हाच आपल्या कडव्या राष्ट्रवादावरचा उतारा ठरू शकेल

    रामचंद्र गुहा
    06 Jun 2020
    अनुवाद

    आपल्याला सहा पदरी संकटाचा मुकाबला करायचा आहे

    रामचंद्र गुहा
    25 May 2020
    अनुवाद

    कोरोनाचे संकट हाताळताना झालेल्या चुका मोदी सरकारला कशा सुधारता येतील?

    रामचंद्र गुहा
    17 May 2020
    अनुवाद

    केंद्राकडून राज्यांची पिळवणूक

    रामचंद्र गुहा
    05 May 2020
    अनुवाद

    नवी दिल्लीच्या पुनर्निर्माणासाठीच्या प्रकल्पाचा वेडगळपणा आणि निरर्थकता

    रामचंद्र गुहा
    20 Apr 2020
    अनुवाद

    आपले मनोबल उंचावणाऱ्या दोन स्त्रिया

    रामचंद्र गुहा
    30 Mar 2020
    अनुवाद

    रणजी चषक आणि वृद्ध चाहत्यांच्या प्रेरक आठवणी

    रामचंद्र गुहा
    15 Mar 2020
    अनुवाद

    कॉंग्रेस अध्यक्षाची डेमोक्रेटिक निवड

    रामचंद्र गुहा
    09 Mar 2020
    अनुवाद

    माध्यमांनी दुर्लक्षिलेल्या दोन संस्था

    रामचंद्र गुहा
    24 Feb 2020
    अनुवाद

    अहमदाबादमध्ये गांधींसमवेत

    रामचंद्र गुहा
    08 Feb 2020
    अनुवाद

    प्रजासत्ताकापुढचे चौथे संकट

    रामचंद्र गुहा
    27 Jan 2020
    अनुवाद

    सी.ए.ए. अतार्किक, अनैतिक आणि कालविसंगत का आहे?

    रामचंद्र गुहा
    20 Jan 2020
    अनुवाद

    प्रजासत्ताकाची पुनर्प्राप्ती

    रामचंद्र गुहा
    06 Jan 2020
    अनुवाद

    कट्टरता ही विज्ञानासाठी हुकुमशाहीपेक्षाही अधिक घातक असते!

    रामचंद्र गुहा
    21 Dec 2019
    अनुवाद

    सांप्रदायिकता विरोधाचा इतिहास

    रामचंद्र गुहा
    07 Dec 2019
    अनुवाद

    धार्मिक दंगलींत मृत्युमुखी पडलेल्या निष्पाप नागरिकांचेही एक स्मारक असावे

    रामचंद्र गुहा
    24 Nov 2019
    अनुवाद

    डॉ. आंबेडकरांच्या चिरकालीन प्रेरणेचा परिणाम

    रामचंद्र गुहा
    09 Nov 2019
    अनुवाद

    भाग्यवान तो देश ज्यास गौरवशाली इतिहास नाही!

    रामचंद्र गुहा
    29 Oct 2019
    अनुवाद

    गांधी विरुद्ध लेनिन: त्यांच्या काळात आणि आपल्या काळात

    रामचंद्र गुहा
    18 Oct 2019
    अनुवाद

    शहरे- गांधींना घडवणारी आणि गांधींनी घडवलेली

    रामचंद्र गुहा
    03 Oct 2019

    या आठवड्यातील लेख

    परिचय

    मुस्लीम मराठी साहित्याच्या दालनातील नव्या अभिव्यक्तीची कविता

    हरिश नवले
    22 Mar 2023
    ऑडिओ

    रभाजी कडलग

    संतोष पद्माकर पवार
    21 Mar 2023
    ऑडिओ

    'तात्पर्य'मधील पहिली कथा : आदर्श

    अवधूत डोंगरे
    20 Mar 2023
    लेख

    दलवाईंचा वैचारिक वारसा हेच मंडळाचे बलस्थान

    शमसुद्दीन तांबोळी
    19 Mar 2023
    Article

    It’s a Digital Dilemma Too

    Yogesh Borate
    17 Mar 2023
    व्हिडिओ

    'विज्ञानाने मला काय दिले?' या पुस्तकाच्या प्रकाशन समारंभातील भाषण

    विवेक सावंत
    10 Mar 2023
    व्हिडिओ

    डॉ. नरेंद्र दाभोलकर चित्र,शिल्प,कला प्रदर्शनात लक्ष्मीकांत देशमुख यांनी केलेले भाषण 

    लक्ष्मीकांत देशमुख
    09 Mar 2023

    लोकप्रिय लेख इतर सर्व

    व्यक्तिवेध

    गुड बाय सानिया!

    आ. श्री. केतकर
    03 Mar 2023
    व्हिडिओ

    वैज्ञानिक सत्य

    विनोद शिरसाठ
    01 Mar 2023
    व्हिडिओ

    'धर्मरेषा ओलांडताना'च्या निमित्ताने हिनाकौसर खान यांच्याशी संवाद

    हिनाकौसर खान
    27 Feb 2023
    लेख

    भारतातील ट्रॅमचा शतकोत्तर सुवर्ण महोत्सव

    आ. श्री. केतकर
    24 Feb 2023
    लेख

    ‘बीबीसी’ आणि ‘फॉरेन हँड’!

    दिलीप लाठी
    23 Feb 2023

    साधना साप्ताहिकाचा ताजा अंक

    18 मार्च 2023 चा अंक वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा..


    साधना साप्ताहिकाचे वर्गणीदार व्हा

    साधना साप्ताहिकाचे डिटेल्स पाहण्यासाठी क्लिक करा...

    जाहिरात

    'केशवरावांच्या मुलाखती' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'देव तेथेचि जाणावा' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'आम्हा घरी धन' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'असिधारा' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'तीन संपादकांच्या मुलाखती' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    'धर्मरेषा ओलांडताना' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी क्लिक करा.

    'सावध ऐका पुढल्या हाका' हे पुस्तक खरेदी करण्यासाठी येथे क्लिक करा.

    Tags

    • मुलाखत
    • दीर्घलेख
    • रिपोर्ताज
    • इंग्लिश
    • शेती
    • आरोग्य
    • शिक्षण
    • लेख
    • ऑडिओ
    • व्हिडिओ
    • विज्ञान
    • लेखमाला

    साधना साप्ताहिकाचे वर्गणीदार व्हा...

    वरील QR कोड स्कॅन अथवा UPI आयडीचा वापर करून आपण वर्गणीदार होऊ शकता. वार्षिक, द्वैवार्षिक व त्रैवार्षिक वर्गणी अनुक्रमे 1100, 2100, 3000 रुपये आहे. वर्गणीची रक्कम ट्रान्सफर केल्यानंतर आपले नाव, पत्ता, फ़ोन नंबर, इमेल इत्यादी तपशील
    020-24451724,7028257757 या क्रमांकावर फोन, SMS किंवा Whatsapp करून कळवणे आवश्यक आहे.

    weeklysadhana@gmail.com
    • वर्गणी
    • जाहिरात
    • देणगी
    • प्रतिसाद
    • चौकशी
    • पॉलिसी
    • नियम आणि अटी

    © 2019, Evonix Technologies Pvt. Ltd All rights reserved

    कृपया आम्हाला अभिप्राय द्या

    Welcome :

    Search Here....