1

खूप दिवसांपासून निवळीचे तळे पाहण्याची इच्छा होती. पण कामाच्या व्यापामुळे शक्य व्हायचं नाही. त्यामुळे तळे पाहण्यासाठी वाट पाहावी लागायची. पावसाळ्यापासून अनेक बेत आखले. परंतु ते बेत मनातच राहिले. त्यासाठी फेब्रुवारी महिना उजाडला. थंडी चांगलीच वाढलेली. अशा गारव्यात तळ्याच्या काठा-काठानं मनसोक्त भटकायचं असं ठरवूनच घरातून बाहेर पडलो. 

पहाटेची वेळ. थंडीनं अंगात हुडहुडी भरलेली. पाठीवर बॅग, गळ्यात दुर्बीण, हातात नोंदवही आणि 'भारतातील पक्षी' पुस्तक घेऊन करपरा नदीच्या पात्राजवळ पोहोचलो. तसं नदीचं पात्र विस्तारलेलं नव्हतंच. पण जिथं नदीच्या प्रवाहाला थोपवलेलं, तिथपासून तळ्याचा विस्तार मोठा होत गेलेला दृष्टीस पडला. पक्षीमित्र अनिल उरटवाड हा सोबती होता. आम्ही दोघांनी अनेक पाणपक्ष्यांच्या नोंदी घेतलेल्या होत्या. या तळ्यातील आणि लगतच्या परिसरातील पाणपक्ष्यांचा अधिवास समजून घेण्यासाठी आम्ही पक्ष्यांच्या दिशेनं निघालो. 

काठालगत उगवलेल्या गवतात 'तुतवार' पक्षी काहीतरी टिपताना दिसला. दलदलही नव्हती आणि कोरडी जमीनही नव्हती. तिथं बोटभर उंचीचं गवत वाढलेलं. गवताच्या मुळाशी टोचण्या मारायचा. असं काही वेळा केलं की, पुन्हा तुतवार गुडघाभर पाण्यात जाऊन उभा राहायचा. तिथं पाण्यातील किटक चोचीनं पकडून खायचा. 

तुतवारची पाठ तपकिरी रंगाची. पोट पांढऱ्या रंगानं चितारलेलं. दोन्ही बाजूनं खांद्यालगत पांढरा भाग वर सरकलेला. काळी टोकदार चोच. डोळ्यावरून पांढरी पट्टी पाठीमागे सरकते. काळया मण्यासारखे काळेभोर डोळे. जणू चिटकून बसवलेले! तो तुरुतुरु चालायचा. पाण्याजवळ गेला की, पंख पसरून हवेत तरंगायचा. त्याचं पाण्याजवळून उडणं मला मोहीत करत होतं. तो फार दूर पाण्याकडं जात नसे. काही वेळातच पुन्हा तो गवतात येऊन बसे.  

त्याचं असं एकाकी राहणं मला मुळीच आवडलं नाही. कदाचित त्याला तसंच आवडत असावं. जिंतूरपासून 10 किलोमीटर अंतरावर विसावलेल्या या तळ्याच्या परिसरात त्याचं राहणं मला महत्त्वाचं वाटत होतं. तो हिवाळ्यातच या परिसरात दिसायचा हे निरीक्षणातून हळू-हळू कळू लागलं. त्यासाठी तीन वर्षांचा कालावधी निघून गेला. अनिल उरटवाड मागील तीन वर्षांपासून निवळीच्या तलावातील पाणपक्ष्यांचा अभ्यास करत आहे. त्यानेच ही माहिती पुरविली. 

पाण्यालगत काही दगडं अस्ताव्यस्तपणे दिसू लागली. त्यातील एका दगडावर ठिपकेवाला तुतवार पक्षी येऊन बसला. त्याचं दुर्बिणीतून निरीक्षण केलं. त्याच्या अंगावरील खवलेधारी ठिपक्यामुळेच त्याला 'ठिपकेवाला तुतवार' नाव मिळालं असावं. या पक्ष्याच्या गळ्यापासून शेपटीपर्यंतचा खालचा भाग पांढऱ्या रंगाचा दिसू लागला. ही याची आणखी एक ओळखीची खूण. 

ठिपकेवाला तुतवार पक्ष्याच्या शेजारील दगडावर गवतात दिसणारा तुतवार येऊन बसला. जणू दोन्ही पक्षी एकमेकांशी बोलताहेत असंच वाटायचं. दोघेही समोरा-समोर उभे. दोघांतील फरक स्पष्ट दिसू लागला. आम्ही जेवढा वेळ त्या ठिकाणी होतो तेवढ्या वेळात ठिपकेवाला गवतात उतरला नव्हता. 

काही वेळानं दोन 'कांडीमार' दगडाजवळ उतरले. ते दोन्ही कांडीमार नदीच्या कोरड्या पात्राकडून आले होते. हळू-हळू पाण्याकडं सरकले. तेवढ्यात तुतवार आणि ठिपकेवाला तुतवार दोघांनी जागा सोडल्या. निघून गेले. कांडीमार पाय उचलून पाण्यात चालू लागले. काही पावलं सोबतच उचलत तेव्हा सैनिकाची परेडच सुरू आहे असं वाटत असे. चोच पाण्यात बुडवीत. काहीतरी सापडल्याचा आनंद त्यांच्या वागण्यातून स्पष्टपणे जाणवायचा. पण दोघांनीही लवकर पळ काढला. ज्या दिशेनं तुतवार गेले त्याच दिशेनं या दोघांनीही उड्डाण केले. आम्ही दोघेही त्याच दिशेनं निघालो. तेवढ्यात एक 'पिवळा धोबी' बोटभर गवतातून पुढ्यात उतरला. त्याला वळसा घालून पाय उचलले. 

थोडं अंतर चालून गेल्यावर काठालगत महारुखाचं झाड दिसू लागलं. तशी लहान-मोठी बाभळीची अनेक झाडं होती. पण महारुखाचं एक वेगळं झाड त्या बाभळीच्या बनात पाहायला मिळालं याचा आनंद होता. त्या झाडावर नऊ ढोकरी ऊन खात बसलेल्या दिसल्या. आम्ही झाडाजवळ येऊन थांबलो. तेवढ्यात तळ्याकडून आणखी आठ ढोकरी त्या झाडावर येऊन बसल्या. 17 ढोकरीचं ओझं घेऊन महारुख पाण्याच्या दिशेनं झुकलेला दिसत होता. या झाडांनी पाखरांना किती लळा लावलाय! ढोकरी फांद्या - फांद्यांवर बसून आराम करत होत्या. अशी झाडं पाखरांना खुणावतात. घरट्यासाठी जागा पुरवतात. पाखरांवर माया करणारी अशी अनेक झाडं या तळ्याच्या काठालगत ताठपणे उभी आहेत. 

ढोकरी

2

निवळीचे तळे मी ताज्या वर्तमानपत्रासारखे वाचत होतो. तेच पक्षी पण त्यातील नाविन्य कळू लागलं. या पाखरांनी मला लळा लावला होता. 

बाभळीच्या बनातून पुढं सरकलो. एक उंच बाभूळ पाण्यात उभी होती. त्या बाभळीनंतर पुढे सगळं पाणीच पाणी! पुन्हा बाभळीच्या बनात येऊन वळसा घेऊन पुढं जायचं असं ठरविलं. 

उंच बाभळीजवळ पाणकणीस गवतानं जागा धरलेली. त्या गवतात दोन जांभळ्या पाणकोंबड्या उभ्या होत्या. त्या गवतातून बाहेर आल्या. अजूनही गवतात काहीतरी हालचाल सुरूच होती. काही दिसत नव्हतं पण गवत हळूवारपणे हलल्यासारखं जाणवत होतं. बाहेर आलेल्या दोघींपैकी एकीनं आवाज दिला. तेवढ्यात त्या गवतातून आणखी दोन जांभळ्या पाणकोंबड्या बाहेर सरसावल्या. त्या दोघीजणी सुद्धा धीटपणाने चालू लागल्या. 

आम्ही दोघे खाली बसून त्यांच्या करामती पाहत होतो. अनिलने त्यांचे काही फोटोही काढले. मी त्यांना नोंदवहीत टिपत होतो.  कमी उंचीच्या पाणकणीस गवताच्या मुळाशी चोच मारत. त्या गवताच्या मुळाचा भाग खाताना दिसू लागल्या. जसं आपण कंदमुळे खातो अगदी तशाच पद्धतीने त्यांनी ताव मारायला सुरुवात केली. त्यांच्या चालण्यात मात्र अजिबात सौंदर्य दिसत नव्हतं. त्यांनी अंगावर निळा जांभळा रंग ओतून घेतलेला. लालसर पाय. चोच आणि कपाळसुद्धा लाल रंगात बुडवून काढलेले. शरीराच्या मानाने त्यांची चोच आखूड वाटते. आणि इतर पाणपक्ष्यांच्या चोचीपेक्षा या पक्ष्यांच्या चोचीची रचना थोडीशी वेगळी जाणवते. या पाणकोंबड्या दलदलीत उगवलेल्या गवतातूनच फिरत होत्या. काहीतरी टिपत होत्या. चोचीला लागलेला चिखल पायाच्या साहाय्याने काढून टाकत. जशी बुलबुल पक्ष्यांच्या शेपटीखालची पिसं लाल रंगाची दिसून येतात, तशा पद्धतीने जांभळ्या पाणकोंबडीच्या शेपटीखालची पिसं पांढऱ्या रंगाची दिसून आली. ही एक वेगळी ओळखण. 

त्यांना आमची चाहूल लागली. त्या पाण्याच्या दिशेनं निघाल्या. पाण्यात उतरल्या. पोहू लागल्या. पुढे काही अंतरावर गवतानं व्यापून गेलेलं लहानसं बेट होतं. तिथं उतरल्या. दोघीजणी अजूनही पाण्यातच होत्या. गवतात पोहोचलेल्या दोघीजणी एकमेकींचा पाठलाग करू लागल्या. जणू शाळेतल्या दोन मुलीच! त्या बेटाजवळ वारकरी पक्ष्यांचा थवा लाटांसोबत हेलकावे घेत होता. तो थवा बेटाजवळून पोहत-पोहत खोल पाण्याकडं सरकला. तशा पाण्यातल्या दोन पाणकोंबड्या त्या बेटावर चढल्या. चौघींनी मिळून ते बेट डोक्यावरच घेतलं. किती नाचल्या! पैशाच्या दुनियेत हरवलेल्या माणसाला तसा आनंदच घेता येत नाही याची जाणीव होऊ लागली. 

आमच्या समोर पाणपक्ष्यांची हालचाल कमी जाणवू लागली. जांभळ्या पाणकोंबड्या निघून गेल्यानंतर तीन शेकाटी पक्षी येऊन गेले. त्यांच्या उंच पायांनी आमचं लक्ष वेधून घेतलं एवढच! पण ते जास्त वेळ रमलेच नाहीत. बेटाच्या पलीकडे तळ्याच्या मध्यभागात 200 पेक्षा जास्त 'लालसरी' दिसू लागल्या. त्यासाठी दुर्बिणीचा उपयोग होई. पण सारखं - सारखं दुर्बिणीतून पाहिल्यामुळे डोळे जड पडत. थोडा वेळ डोळे मिटून बसलं की पुन्हा बरं वाटत असे. 

काळा शेराटी

दूरवरचे पक्षी ओळखण्यापुरताच दुर्बिणीचा वापर केला जाई. शक्य तेवढं जवळचे पक्षी डोळ्यांनीच पाहायचे असं आम्ही ठरवलेलं. पक्षी आणि आपल्यातील होईल तेवढं अंतर कमी करायचं. म्हणजे पाखरांच्या हालचाली सहज टिपता येतात. डोळ्यांनी स्पष्टपणे दिसत नसेल तेव्हा थोड्या वेळापुरती दुर्बीण वापरत असू. या पक्ष्यांना कॅमेऱ्यात टिपल्यामुळे त्यांच्याविषयीची अधिकची माहिती मिळू लागली. 

आम्ही निघायच्या तयारीत असताना उंच बाभळीभोवती काही कावळ्यांनी गोंधळ घालायला सुरुवात केली. आम्ही जागा बदलली. त्यांचं निरीक्षण करू लागलो. कावळे बाभळीभोवती घिरट्या घालू लागले. त्यांच्या आवाजातील कर्कशपणा अधिकच वाढलेला. तेवढ्यात 'दलदली भोवत्या' दिसला. त्या शिकारी पक्ष्याचा कावळे पाठलाग करू लागले. ते त्याची परिसरातून हकालपट्टी करू पाहत होते. हे नाट्य अचानकच पाहायला मिळालं होतं. या शिकारी पक्ष्याला 'मॉन्टग्यूचा भोवत्या' असंही नाव आहे. भोवत्या फक्त हिवाळ्यातच निवळीच्या तळ्याजवळ उतरतात. काही दिवस वास्तव्य करून निघूनही जातात. भोवत्या झाडाभोवती गिरट्या घालू लागला. तसे कावळेही त्याच्या मागावरच पडलेले. कावळ्यांनी एखाद्या गोष्टीचा पिच्छा पुरविला की, ते काम फत्ते करूनच सोडतात. या गोष्टीचा इथेही प्रत्यय आला. भोवत्यानं तिथून पळ काढला. तसे कावळेही निघून गेले. 

आता पूर्वीसारखीच वातावरणात शांतता नांदू लागली. आमच्या शेजारी उंच बाभळीचं झाड दिसत होतं. पाणकणीस गवतात एक शेराटी विराजमान झाला. सहा हळदी-कुंकू बदक पोहत-पोहत बाभळीच्या दिशेनं येऊ लागले. तसे आम्ही परतीच्या वाटेनं निघालो. बाभळीच्या बनातून वाट काढत बाहेर पडलो. 

3

निवळी गावाचा परिसर मागं सोडून आम्ही कुडा गावाच्या दिशेनं चालू लागलो. उजव्या बाजूला हरभरा - ज्वारीची पिकं फुलून आलेली. हरभऱ्याला घाटे लगडलेले. ज्वारी हुरड्यात आलेली. कणसावर पळसमैना उतरायच्या. दाणे टिपायच्या. पुन्हा झाडावर विराजमान व्हायच्या. सकाळचं कोवळं ऊन त्यांच्या अंगावर पडायचं. तेव्हा त्या पळसमैना उजळून निघत. आम्ही त्यांच्या हालचाली पाहण्यात रममाण झालो. 

चिंचेच्या झाडाजवळ कंबरेत वाकलेली एक बाभूळ होती. त्या बाभळीवर एक पळसमैना त्या थव्याकडं पाठ करून बसलेली. ती रुसली तर नसेल? आजारी असावी असंही मनात आलं. तिनं ज्वारीची दाणे टिपण्याचा मोह सोडून दिला. ती टेहळणी करीत असावी असं काहीसं वाटलं. सर्व शक्यता पडताळून पाहिल्या. पण तिनं आम्हाला हुलकावणी दिली होती. तिचं असं एकाकी असणं माझ्या मनाला कुरतडत होतं. शेकडो किलोमीटरचा प्रवास करून थकून गेली असावी ? 

रानातला थवा बाभळीकडं झेपावला पण बाभळीवर उतरलाच नाही. तशा पळसमैना तळ्याच्या पाण्यावरून 'मापा' गावाच्या दिशेनं निघूनही गेल्या. पण कंबरेत वाकलेल्या बाभळीवरची पळसमैना जागच्या जागी बसून होती. ती त्या थव्याकडं एकटकपणे पाहत होती. ती थव्यासोबत का गेली नसावी? तिला थव्यातून हाकलून दिलंय? तिचं वय झालंय? ती स्वतःहून थव्यातून बाहेर पडली? ती कुणाची तरी वाट पाहते का? झाडांची वाढ खुंटते. फांद्या वाळून जातात. साल गळून पडते. फळे लागत नाहीत. तेव्हा झाडाचा शेवटचा काळ सुरू होतो हे कळू लागतं. पण या पाखरांचं वय झालंय हे कशावरून ओळखायचं. म्हातारी माणसं चटकन ओळखून येतात. बाभळीसारखी कंबरेत वाकलेली दिसतात. तसं पाखरांचं असतं का… 

कुबड्या बाभळीजवळच एक झुडुप होतं. त्या झुडपात मनोलीच घरटं होतं. सुरक्षित होतं. तरीही त्या झुडपावर 'लांब शेपटीचा खाटीक' विराजमान झाला. थोडा वेळ टेहळणी करून निघूनही गेला. तशी मनोली घरट्यातून बाहेर डोकावली. फांदीवर येऊन बसली. भुर्रकन उडून गेली. पुन्हा घरट्याकडं लवकर परतली नाही. त्या झुडपाखाली पसरट बेशरम वाढत चाललेली दिसली. तिने हात-पाय चांगलेच पसरलेले. तिची फुलं तेवढी सुंदर दिसू लागली. ती दुरूनच सुंदर दिसतात. त्या फुलांना केसात कुणीही माळीत नाही. 

बेशरमीला लागूनच पाणकणीस गवतानं डोकं वर काढलेलं. तिथं नऊ 'अडई' स्वतःला लपवित होत्या. त्या हळूवार चालल्या आणि पाण्याच्या दिशेनं उडूनही गेल्या.  अजूनही ती पळसमैना तिथंच बसून होती. तिच्याशिवाय त्या झाडावर इतर कोणतेही पक्षी नव्हते. 

आम्ही तळ्याच्या काठा-काठानं हळूवार चालू लागलो. कुडा गाव दिसू लागलं. तळ्याचा परिसर कमी होऊ लागला. हरभरा आणि ज्वारीची दाटी वाढलेली. सगळी रानं हिरवीगार दिसू लागली. 

वारकरी

सायंकाळची वेळ. कुडा गावातील मंदिरातून टाळांचा आवाज येऊ लागला. गावाकडून पळसमैनेचा एक थवा आमच्याच दिशेनं येताना दिसला. तसे आम्ही हरभऱ्याच्या रानातच थबकलो. त्यांना निरखून पाहू लागलो. तेवढ्यात निवळी गावाच्या दिशेकडून आणखी एक थवा उतरला. दोन्ही थव्याचा एकच थवा झालेला. आम्ही टेकडीकडं पाठ करून बसलो. आमच्या डोक्यावरून आणखी काही पळसमैना अवतरल्या आणि त्यात एकरूप झाल्या. तळे, मापा, कुडा, निवळी, टेकडी सगळीकडून या पळसमैना भरभर येऊ लागल्या. या पळसमैनेचा भला मोठा तारकापुंज झाल्यासारखं भासत होतं. 

तळ्याकडून आलेल्या हजारो पळसमैना हरभऱ्याच्या रानात उतरल्या. त्यांचं एका लयीत उतरणं मनाला मोहून टाकत होतं. अनोळखी वाटणाऱ्या पळसमैना ओळखीच्या वाटू लागल्या. त्या हरभऱ्यात दिसेनाशा झाल्या. आणखी एक थवा आला आणि त्यांना सोबत घेऊन गेला. हरभऱ्यात बसलेल्या पळसमैना जणू त्यांचीच वाट पाहत थांबलेल्या. त्यांना संकेत मिळाला अन् सगळ्या सोबतच हवेवर स्वार झाल्या. आमच्या डोक्यावरून जाताना त्यांच्या पंखातील संगीत ऐकायला मिळाले. आनंदाची एक लहर अंगभर पसरत गेली. जखमेवर हळूवार फुंकर घालावी असंच वाटलं. त्यांच्या पंखांची हवा आम्हाला जाणवली. माझ्या हातात एखादी काठी असती तर त्यांच्यापर्यंत सहज पोहोचली असती. हजारो पळसमैना थव्यानं येऊ लागल्या. हितगूज करू लागल्या. त्यांच्याजवळ मोबाईल सारखे कोणतेही साधन नसताना त्या ठराविक वेळेला एकत्र आल्या होत्या याचंच नवल वाटत होतं. 

या सगळ्या थव्यामध्ये कुबड्या बाभळीवर बसलेली पळसमैना असेल का असं सारखं वाटायचं. त्या पळसमैनेची आठवण आली की या आनंदी थव्याला पाहूनही आनंद व्हायचा नाही. सगळ्या पळसमैना उत्सवासाठी एकत्र आलेल्या होत्या. त्यामुळे ती एकटीच पळसमैना त्या झाडावर कशी असेल? ती माझ्यासमोरील थव्यात असावी असं मनोमन वाटत होतं. 

सूर्य पश्चिमेकडं सरकत राहिला. अंधार येऊ पाहत होता. तशा अवस्थेतही पळसमैना भराभर हरभऱ्याच्या रानात उतरत. पुन्हा भरारी घेत. उजव्या बाजूला एक आंबा होता. त्यावर उतरत. पुन्हा मोठ्या थव्यात सगळ्या एकरूप होत असत. आकाशात जणू काळाकुट्ट ढगच मिरवत आहे असं दृश्य समोर दिसत होतं. त्यांच्या कसरती पाहून मी थक्क झालो. निरनिराळे आकार तयार होत. काही हजार पळसमैना एका तालात नाचू लागल्या. गिरक्या घेऊ लागल्या. जमिनीकडं पुन्हा आकाशाकडं भरारी घेऊ लागल्या. कधी पतंगाचा आकार तर कधी झाडासारखा आकार पाहून मी थक्क झालो. 

त्या सगळ्यांना कोण नियंत्रित करत होतं? हे कळत नव्हतं. ती सगळी पाखरं एकाच वेळी वेगवेगळ्या दिशेनं कशी वळत असत? हे कुतूहल शेवटपर्यंतच होतं. एकाही पक्ष्याचा अपघात झाला नव्हता. आम्ही दोघे त्यांना दुर्बिणीतून पाहत होतो. त्यांचे पंखसुद्धा एकमेकांना स्पर्श करत नव्हते. कोणती गणितीय क्रिया त्यांना अवगत होती? हे न उलगडणारं कोडं समोर दिसत होतं. आता उत्सवाला भरती आलेली. 

माणिक पुरी आणि अनिल उरटवाड

सगळ्या पाखरांनी चांगलाच वेग पकडलेला. ही सगळी पाखरं कुडा गावाच्या दिशेनं हळू-हळू सरकू लागली. जेव्हा ही पाखरं मंदिराच्या कळसावरून भरारी घेऊ लागली तेव्हाच कळालं. तोपर्यंत आम्ही फक्त आणि फक्त त्या पाखरांनाच डोळे भरून पाहत होतो. त्या थव्यानं पुन्हा तळ्याकडं मार्गक्रमण केलं. पाण्याजवळून उडताना त्यांचं प्रतिबिंब पाण्यात उतरलं होतं. तेवढ्यापुरतीच पाण्याची हालचाल जाणवली होती. सूर्य मावळतीला निघून गेला तसा अंधार चांगलाच वाढला. तळ्यावर घिरट्या घालणारा थवा अंधुकसा दिसू लागला. आम्ही हरभऱ्याच्या रानातून काढता पाय घेतला. कुडा गावाच्या दिशेनं जाणाऱ्या पायवाटेवरून चालू लागलो. 

पळसमैना 'भोरडी' या नावानं सुद्धा ओळखली जाते. गुलाबी रंगाचा साळुंकीएवढा पक्षी. डोळे, मान, छाती, पंख आणि शेपटीकडील भाग काळ्या रंगाचा. त्या रंगातही गुलाबी छटा दिसून येते. त्यांचा चक् – चक्,  चक् - चक् आवाज ऐकू येतो. पळस फुलू लागले की फुलातील मकरंद चाखायला विसरत नाहीत. ज्वारी हुरड्यात आली की दुधाळ दाणे आवडीनं खातात. त्यांच्यामुळे परागीकरणाची प्रक्रिया सुलभच होते. युरोपमधून येणारे पाहुणे पक्षी आपल्याला खूप काही देऊन जातात. 

आम्ही कुडा गावात प्रवेश केला. मंदिरासमोरील वडाच्या झाडाखाली पोहोचलो. वळून तळ्याकडं पाहिलं. भोरड्या रातनिवाऱ्याला निघून गेल्या होत्या. त्यांची रातनिवाऱ्याची झाडं पाहता आली नाहीत. अनिलने मोटार सायकल सुरू केली. जिंतूरच्या दिशेनं प्रवास सुरू झाला. उघड्या बाभळीवरची पळसमैना पुन्हा - पुन्हा माझ्या डोळ्यासमोर येई. ती थव्यात परतली असावी असं मनोमन वाटत होतं. 

4

आम्ही दोघे पहाटे तळ्याच्या काठावर पोहोचलो. अजून चांगलं फटफटलं नव्हतं. कुबड्या बाभळीच्या समोर काही अंतरावर अजून पाच बाभळी उभ्या होत्या. तिथं आम्ही पाणकणीस गवताचा आडोसा धरून पाणपक्ष्यांच्या निरीक्षणासाठी तयारी केली. 

अडईचा एक थवा बाभळीच्या झाडाजवळून उडून गेला. एकच लालसरी. पण ती 17 वारकऱ्यांच्या मधोमध पोहत होती. काही वेळानं ती तळ्याच्या खोल पाण्याकडं सरकली. शेजारी अस्ताव्यस्तपणे वाढलेल्या बेशरमीवर पांढऱ्या छातीच्या दोन खंड्यांनी आश्रय घेतलेला. तशी फांदी पाण्याकडं झुकली.  पाठीमागे एक धानचिमणी गवतात चरत होती. गवताच्या पुंजक्यावर बसली. कावरी - बावरी होऊन चहूबाजूला पाहू लागली. पाण्याच्या विरुद्ध दिशेनं उडून गेली. बुलबुल पक्ष्यांनी बाभळीवर बसून बोलायला सुरुवात केली. उडून गेले तेव्हा त्यांची संख्या 24 होती.  नऊ भोरड्यांचा थवा तळ्यावरून मापा गावाच्या दिशेनं निघून गेला. एक टिटवी कर्कश आवाज काढत डोक्यावरुन निघून गेली. तिच्या अशा वागण्यानं पाखरांना आमची खबर लागली होती. 

तिथे पाच बाभळीची झाडं होती. एक लहानसं. दोन मध्यम आकाराची. दोन मोठ्या बाभळी. त्यातील एक बाभूळ टाचा उचलून पाहिल्यासारखं उंच वाढलेली दिसायची. जमिनीवर पक्ष्यांची शीट पडलेली. काही पाखरांची पिसे गळून पडलेली. पाण्यालगत दलदलीवर पक्ष्यांच्या पायांची नक्षी रेखाटलेली. त्यातही सरमिसळ झालेली. ओळखू येईल अशी नक्षी नव्हतीच. दोन मोठ्या बाभळीच्या खोडावर, फांद्यावरही पक्ष्यांची सीट पडलेली. त्यामुळे ती झाडं पांढरट दिसू लागली. कुबड्या बाभळीवर जशी पळसमैना एकटीच बसून होती. अगदी त्याप्रमाणे इथे सुद्धा मोठ्या बाभळीवर एकच 'उघड्या चोचीचा करकोचा' बसलेला होता. ही झाडं करकोचा पक्ष्यांच्या रातनिवाऱ्याची जागाच आहे हे कळू लागलं. इतर पक्षी चरण्यासाठी निघून गेले होते. एकट्या करकोचानं सुद्धा तळ्याकडं झेप घेतली. बाभळीची सगळी झाडं एकेकटी भासत होती. काही वेळानं एक कोतवाल लहानशा बाभळीवर येऊन बसला. तशी आम्ही जागा बदलली. 

पूर्वी कुडा गाव जिथं वसलेलं होतं त्या पडलेल्या गढीच्या दिशेनं एक पायवाट जाते. त्या पायवाटेवरून हळूवार चालू लागलो. अनिलने उंच वाढलेल्या पिंपळाकडं बोट दाखवीत हरोळ्यांचा थवा दाखवला. हरोळ्यासारखी सुंदर पाखरं पाहिली की चालण्यातील थकवा आपोआप कमी होत असे. 

(लेखाचा उत्तरार्ध उद्या प्रसिद्ध होईल.)

- माणिक पुरी, परभणी 
manikpuri01021984@gmail.com

Tags: मराठी साहित्य पक्षी निरीक्षण ललित लेख निवळी परभणी पक्षीजीवन Load More Tags