पुणे विद्यापीठातील जर्मन भाषेच्या प्राध्यापिका, प्रसिद्ध भाषाशास्त्रज्ञ आणि आंतरसांस्कृतिक संबंधांवर अभ्यास आणि सतत संशोधन करणाऱ्या विदुषी नीती बडवे यांच्या 'मुशाफिरी' या नव्या पुस्तकावर चार ओळी लिहिताना मला मनस्वी आनंद होत आहे. बहुतांशी 'साप्ताहिक साधना'मधून एका पाठोपाठ एक प्रकाशित झालेल्या लेखांचा हा एक अनमोल संग्रह आहे. त्यात एकूण 15 लेख आहेत. लेखकाच्या दृष्टीने मात्र गेल्या चार दशकांहून अधिक केलेल्या अनेक परदेशी यात्रांचा हा अप्रतिम लेखसंग्रह म्हणजे नक्कीच एक अविस्मरणीय आठवणींचा मौल्यवान खजिना असू शकेल.

आपल्या अनेक तऱ्हेच्या शैक्षणिक जबाबदाऱ्या आणि कामांच्या निमित्त प्रा. बडवे यांनी जर्मनी, ऑस्ट्रिया, स्वित्झर्लंड, फ्रान्स, इटली, नेदरलँड, फिनलँड, डेन्मार्क, इस्राएल, झेक रिपब्लिक, टर्की, कॅनडा, अमेरिका आणि सिंगापूर अशा विविध देशांना भेटी दिल्या. अशा भेटींचे अनेक रसभरीत वृत्तांत या लेखात सामावले असल्यामुळे प्रत्येक लेखात वाचकाला काहीतरी नवीन वाचायला मिळते. लिहिण्याच्या ओघात प्रत्येक देशामधील सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये, भाषा, लोक, प्रेक्षणीय स्थळे, खाद्यसंस्कृती, प्रवासातील आलेले विलक्षण अनुभव आणि त्याचबरोबर आपल्या मित्र-मैत्रिणींशी उत्स्फूर्तपणे वाढत गेलेल्या सुखद ऋणानुबंधांच्या कहाण्या अतिशय हळुवारपणे गुंफल्या गेलेल्या आहेत. 

अशा ऋणानुबंधांच्या भावनिक ओलाव्यामुळे प्रा. बडवे मनाने केवळ पुणे किंवा महाराष्ट्रच नव्हे, तर भारताबाहेरील अनेक देशांशी एकरूप झाल्याचा प्रत्यय येतो. आता आज त्या साऱ्या विश्वाच्या नागरिक झालेल्या आहेत. त्यांची लोकसंग्रह करण्याची हातोटी आणि मैत्री जतन करण्याची क्षमता पाहून वाचक थक्क होतील, असे मला वाटते. 'केल्याने देशाटन पंडित मैत्री सभेत संचार' ही मराठीतील जुनी म्हण घासून घासून कितीही गुळगुळीत झाली असली, तरी त्यांच्याबाबतीत ती समर्पक वाटते. त्यांच्या अनुभवविश्वातून त्या म्हणीला अर्थातच एक नवी झालर प्राप्त झाली आहे असे म्हटले, तर त्यात कोणतीही अतिशयोक्ती होणार नाही. 

हे पुस्तक वाचताना मला अनेक गोष्टी भावल्या. त्या सगळ्यांचा उल्लेख केला तर पुस्तक वाचण्याची वाचकांची उत्सुकता संपून जाईल, म्हणून इथे मी त्यातील काही निवडक गोष्टींचाच उल्लेख करत आहे. लुत्सेर्न आणि झ्यूरिश या प्रकरणातील लोकांची उत्स्फूर्तपणे सामूहिक गाणी गाण्याची प्रथा मला आवडली, कारण कोणत्याही सामूहिक संगीतामुळे आपले मन खरंच प्रसन्न होते. त्याशिवाय प्रा. बडवे यांनी गणपती या दैवतावर आणि पुणे येथील गणपती उत्सवावर झ्यूरिशमधील लोकांना माहितीपूर्ण भाषणे देऊन अवगत केले आणि सांस्कृतिक आदान-प्रदान करण्याचा जो प्रयत्न केला, तो मला स्पृहणीय वाटला. येना येथील योहान फोन ग्योथं (गटे) आणि फ्रीडरिश शिलर या दोघांची घरे बघायचा योग त्यांना आला. या दोन्ही विद्वानांच्या साहित्य आणि तत्त्वज्ञान या क्षेत्रातील केलेल्या मूलभूत कामगिरीबद्दल मला आदर वाटतो. त्यामुळे शिलर सारख्या तत्त्ववेत्त्याच्या नावाने जर्मनीत आज एक विद्यापीठ आहे यातून खूप शिकण्यासारखे आहे. भारतात आपण विद्वानांची नावे विद्यापीठांना का देत नाही? असा मला अनेकदा प्रश्न पडतो. 

त्याचप्रमाणे आपल्या ऑस्ट्रियाच्या दौऱ्यातील व्हिएन्नावर केलेली त्यांची निरीक्षणे मला भावली. मुख्यतः व्हिएन्ना हे कलेचे माहेरघर आहे. युरोपीय अभिजात संगीताची ज्यांना आवड आहे, त्यांनी मोत्सार्टसारख्या अतुलनीय संगीतकाराचे अतिशय अवीट गोडी असलेले सदाबहार संगीत ऐकण्याचा आनंद जगभर अनेकदा लुटला असेल. व्हिएन्नासारख्या कलेच्या केंद्राला भेट देणे आणि तेथील एका महत्त्वाच्या परिसंवादात भारतातील प्रातिनिधिक गरीब आणि अशिक्षित स्त्रियांचा आवाज होऊन त्यांच्या कथा आणि व्यथा जर्मन भाषेत सादर करण्याचे जगावेगळे काम प्रा. बडवे यांनी व्हिएन्नामधे केले. पुस्तकातील इस्राएलच्या भेटीवर लिहिलेला लेख माझ्या हृदयाला कोठे तरी भिडून गेला, कारण त्यातून एका अरब टॅक्सीचालकाच्या चांगुलपणाची कल्पना आली. लेखात जगातील माणुसकीच्या साखळीचे सुरेख वर्णन केले आहे, त्यामुळे आपल्या जगण्याला काही तरी अर्थ आहे असे वाटते. 

अनेकदा जर्मनीला गेल्यामुळे प्रा. बडवे यांना तेथील ललितकलांची उत्तम समज आहे. आधुनिक थिएटर हा निश्चितपणे जर्मन आणि मराठी माणसांना जोडणारा एक दुवा आहे. मराठीतील 'शांतता कोर्ट चालू आहे' हे नाटक मुळात ड्युरेन्माट या नाटककाराच्या एका कलाकृतीचे रूपांतर आहे. तसेच 'अजब न्याय वर्तुळाचा' किंवा 'तीन पैशाचा तमाशा' ही नाटके ब्रेश्टने लिहिलेल्या नाटकांची रूपांतरे आहेत. प्रा. बडवे यांना 'नोबेल' पारितोषिक विजेते 'ग्युन्टर ग्रास' सारख्या महान कवी आणि कादंबरीकार यांचे व्याख्यान प्रत्यक्ष ऐकण्याची संधी पॅरिसला मिळाली. तसेच त्यांनी प्राग येथे जगप्रसिद्ध लेखक फ्रान्त्स काफ्का यांचा माग काढण्याचा 1982 मध्ये प्रयत्न केला. तो काफ्का हा संशोधनाच्या दृष्टीने प्रा. बडवे यांचा जिव्हाळ्याचा विषय आहे. त्यांचं 'निवडक काफ्का' हे अनुवादित पुस्तक साहित्य अकाद‌मीने प्रसिद्ध केले आहे. तसंच काफ्काच्या साहित्यावर त्यांनी विश्लेषणात्मक लेखन केले आहे हे सर्वश्रुत आहे. 

त्याशिवाय प्रा. बडवे ह्या एक आकर्षक निवेदक आहेत, त्यामुळे केवळ मोबाईल नसल्यामुळे त्यांच्या पॅरिस आणि ताम्पेरंच्या प्रवासात कशा गमतीशीर अडचणी आल्या आणि त्यावर त्यांनी कशी चतुराईने मात केली याचे उत्तम वर्णन आहे. मला पुण्याचा 'ब्रेमन' चौक माहीत होता, पण त्यापुढची ब्रेमनमधील माहिती ह्या पुस्तकामुळे कळली. तसेच अमेरिकन विद्यार्थ्यांना मराठी शिकविण्याचे आव्हान पेलणे किती कठीण आहे हे परक्या भाषेतील विद्यार्थ्यांना साधे उच्चार आणि शब्दांचे ध्वनी समजावून सांगताना किती तारांबळ होते, हे वाचल्यावर ध्यानात आले. 

केलेल्या प्रवासात साधारणपणे आढळणाऱ्या समुद्र, नद्या, तळी, पर्वत, निसर्गरम्य देखावे इत्यादी गोष्टींचे सुंदर वर्णन आहे. त्याचप्रमाणे मानवनिर्मित इमारती, शहरे, स्थापत्य कलेतील अचंबा वाटण्यासारख्या गोष्टी, म्यूझियम्स, पुतळे आणि चर्चच्या इमारती याबरोबरच प्रत्येक स्थानाचे ऐतिहासिक महत्त्व अगदी सुबोध शैलीत प्रा. बडवे यांनी मांडले आहे. सुदैवाने मला स्वतःला भारताबाहेर वास्तव्य करण्याचे आणि प्रवास करण्याचे योग आयुष्यभर आले. त्यामुळे पुस्तक वाचता वाचता मीसुद्धा माझ्या युरोप आणि अमेरिकेच्या वास्तव्यात अनुभवलेल्या अविस्मरणीय स्मृतींना वरचेवर उजाळा देऊ शकलो. 

शेवटी 'मुशाफिरी' या सुंदर पुस्तकाबद्दल प्रा. बडवे यांचे हार्दिक अभिनंदन करून हे प्रास्ताविक मी संपवितो. 

- राजन हर्षे, हैदराबाद 
(माजी कुलगुरू, अलाहाबाद विद्यापीठ)

Tags: नीती बडवे मुशाफिरी नवे पुस्तक युरोप प्रवासवर्णन व्हिएन्ना जर्मनी जर्मन भाषा परिषद चीज खंदयासंस्कृती परदेश प्रवास परदेश वरि प्रवास वर्णन प्रवास अनुभव अनुभवकथन Load More Tags